МУЗЕЙ ВЫПУСКНІКОЎ ГОМЕЛЬСКАГА ЎНІВЕРСІТЭТА “АLMA MATER”

Анжэла Мельнікава

З 2014 года ў Гомельскім універсітэце імя Францыска Скарыны дзейнічае літаратурны музей “Аlma mater”. У музеі прадстаўлены матэрыялы, прысвечаныя выпускнікам ГДУ, якія праявілі сябе ў мастацкай творчасці, у журналістыцы. Музей складаецца з некалькіх экспазіцый: “Універсітэт літаратурны”, “Універсітэт песенны”. Асобная экспазіцыя музея распавядае пра журналістаў, што атрымалі дыплом у сценах нашай Alma mater.

Экспазіцыя музея пабудавана храналагічна: пачынаючы ад 1930-х гадоў і да нашага часу. Гомельскі ўніверсітэт мае сталыя літаратурныя традыцыі. Гісторыя Гомельскай літаратурнай Alma mater бярэ пачатак яшчэ з 1930-х гадоў. Тады ў педагагічным інстуце імя В. Чкалава вучыліся Леанід Гаўрылаў, Мікола Сурначоў, Кастусь Кірэенка, Паўлюк Прануза, Міхась Даніленка, якія атрымалі дыпломы ў першыя дні Вялікай Айчыннай вайны. Леанід Гаўрылаў і Мікола Сурначоў загінулі, абараняючы радзіму. Класічнай стала славутая балада М. Сурначова “У стоптаным жыце”, дзе паэт прадказаў уласны лёс:

Ніколі не ехаць

Хлапцу маладому

Да роднага гаю,

Да блізкага дому

Ляжыць ён, як віцязь,

У стоптаным жыце.

Маці спаткаеце –

Ёй не кажыце.

                                        (1941, Заходні фронт).

Пра Л. Гаўрылава вельмі пранікнёна напісаў у свой час загадчык кафедры беларускай літаратуры, ініцыятар стварэння музея І. Ф. Штэйнер: “Уваходзіны паэта ў літаратуру сталіся спадчынай. Але і па гэтых творах мы бачым, якога паэта ад нас забрала вайна. Жыццё, смерць і бяссмерце маладога воіна звязаны і з подзігам яго маці, якая ў невыносных умовах захавала на ўласных грудзях сшытачак з творамі сына і яго сціплы здымак, тым самым уратаваўшы яго голас ад векавога забыцця. Маці дала творам сына другое жыццё, дзякуючы яе мацярынскай любасці і веры мы сёння можам ізноў пачуць пранікнёныя вершы яе сына”.

Сям’я паэта Паўлюка Пранузы перадала музею асабісты архіў пісьменніка: рукапісы, фотаздымкі, кнігі. Паўлюк Пранізу прайшоў вайну, распісаўся на Рэйхстагу, а пасля працаваў настаўнікам, журналістам. Хрэстаматыйным стаў верш паэта “Не экскурсантам, а салдатам”:

       Не экскурсантам, а салдатам,

       Абпаленым агнём баёў,

       З гранатамі ды аўтаматам

       На дах рэйхстага я ўзышоў.

       Глядзеў на ўсход я ў задуменні,

       Здалёку бачыў родны край:

       Палеткі ў зелені вясенняй,

       Свой Гомель, па-над Сожам гай.

Аўтограф гэтага верша зараз таксама знаходзіцца ў музеі “Аlma mater”.

Таксама музею перададзены аўтографы вершаў паэта ваенных гадоў, асобныя экзэпляры газеты “Чырвоная змена” за 1944 і 1945 года, дзе надрукаваны вершы і артыкулы П. Пранузы, аўтографы з праўкамі вершаў, сямейныя фотаздымкі, рэдакцыйныя фотаздымкі супрацоўнікаў газет “Звязда” за 1960-я гады, “Настаўніцкай газеты,” здымкі з пісьменніцкіх з’ездаў, пачынаючы з 1959 года. Кранаюць паштоўкі, адрасаваныя жонцы і падпісаныя ў вершаванай форме.

         П. Прануза прысвяціў шмат вершаў сябрам па Гомельскім педінстытуце: М.Сурначову,  М. Даніленку, франтавым сябрам. Аўтографы гэтых вершаў таксама перададзены сям’ёй паэта музею.

Мікола Сурначоў і Паўлюк Прануза жылі ў адным інтэрнацкім  пакоі. Абодва паэты перапісваліся да самай гібелі Міколы Сурначова. Паўлюк Прануза самааддана захоўваў памяць пра сябра. Невыпадкова, што менавіта П. Прануза ўклаў зборнік М. Сурначова “Акопны спеў” (1986), куды ўвайшлі вершы паэта, лісты да яго сяброў, успаміны аб ім. Рабочыя матэрыялы да гэтай кнігі таксама перададзены музею.

Цікавыя ўспамінамі пра гады навучання ў Гомельскім педінстытуце пакінуў І. Шамякін. Яны занялі сваё належнае месца ў экспазіцыі музея.

 Гомельскі ўніверсітэт выхаваў трох Лаўрэатаў Дзяржаўнай прэміі Беларусі: І. Шамякіна, К. Кірээнку і М. Башлакова.

Гісторыя літаратурнай “Аlma mater” мае некалькі этапаў, узлётаў. Чарговымі, пасля ваеннага, сталі ўваходзіны ў літаратуру новай творчай генерацыі: Р. Андрэяўца, Т. Мельчанкі, Н. Шкляравай, А. Дуброўскага, С. Крупенькі, М. Башлакова, В. Яраца, В. Стрыжака, Г. Нячаевай, Г. Лапаціна, В. Голубевай.

Наступным этапам у гісторыі літаратурнай “Аlma mater” стала творчасць А. Зэкава, І. Багдановіч, А. Сыса, А. Казлова, В. Куртаніч, Э. Акуліна, Г. Багданавай, Л. Раманавай, А. Мельнікава, С. Сыса, С. Балахонава, Зм. Вінаградава і інш.

Паказальна, што да мастацкай творчасці ў нашай ВНУ звяртаюцца не толькі філолагі, але і “фізікі” з “матэматыкамі”, не толькі студэнты, але і выкладчыкі. Да прыкладу, акадэмік І. Ф. Харламаў, заснавальнік навуковай школы па  педагогіцы.

Менавіта Гомельскім ўніверсітэце выхоўваўся, па словах В. Акудовіча, “самы пасіянарны, самы энэргаёмісты паэт беларускай літаратуры ХХ стагоддзя” А. Сыс. І. Штэйнер, выкладчык А.Сыса, прысвяціў яму кнігу “Свае руны мне не вышыць…”: спадчына Анатоля Сыса”. Даследчык сцвярджае: “Жыццё і творчасць А. Сыса – гэта своеасаблівы эксперымент, праведзены нейкай сілай з адпаведнай мэтай – вызначыць змест, сутнасць, перспектывы развіцця беларускага прыгожага пісьменства мінулага стагоддзя”. Постаць А. Сыса сёння – легенда для сучасных студэнтаў.

Выпускнікамі 2000-х сталі А. Бараноўскі, Г. Новік, С. Кацюргіна, Я. Малевіч, Н. Філон, якія, будучы студэнтамі ГДУ выдалі 11 зборнікаў! Нашы спадзяванні сёння на К. Бандурыну, А. Анцімонік, К. Манько, А.Марусава.

Гомельскі ўніверсітэт ўзгадаваў бардаў Э. Акуліна, Зм. Вінаградава, А. Мельнікава, Зм. Сасноўскага, лідара славутага гурта “Стары Ольса”, В. Цярэшчанку, Г. Чумакову, С. Балахонава. Менавіта ў нашай ВНУ быў створаны першы беларускамоўны гурт “Баскі”. У ГДУ вучыўся вядомы рэпер Сярога (Сяргей Пархоменка). Творчасці музыкаў і бардаў прысвечаны раздзел “Універсітэт песенны”.

Шмат цікавых і вядомых імёнаў прадстаўлена ў экспазіцыі музея, прысвечанай журналістам, што атрымалі дыплом у сценах нашай Alma mater. Сярод іх – Віктар Маючы, колішні галоўны дырэктар галоўнай дырэкцыі тэлеканала “Беларусь 3”; Алена Трацэнка, вядучая перадач “Эрудыт”, “Размаўляем па-беларуску”; Леанід Клімовіч, вядомы ўдзельнік праграмы “Што? Дзе? Калі?”, вядучы тэлепраграм “Белая каралева”, “Эрудыт-лато”, “Рызыка-версія”, “Эрудыт-пяцёрка”.

Прадстаўлены таксама ў музеі матэрыялы па навуковай дзейнасці кафедры беларускай літаратуры, работы выкладчыкаў ўніверсітэта. Кафедрай праводзіцца значная работа па вывучэнні жыцця і творчасці нашых славутых землякоў. Пры кафедры беларускай літаратуры працуе краязнаўчая навуковая лабараторыя “Гомельшчына літаратурная”, чытаецца аднайменны спецкурс Пад рэдакцыяй І. Ф. Штэйнера ў 1998 годзе была выдадзена анталогія лірыкі выпускнікоў ГДУ “Крыніцы”, дзе пададзены творы К. Кірэенкі, П. Пранузы, Т. Мельчанкі, М. Башлакова, А. Сыса, А. Зэкава, І. Багдановіч, Э. Акуліна, В. Куртаніч, Л. Раманавай, В. Яраца, А. Мельнікава, С. Сыса, С. Крупенькі, А. Дуброўскага, А. Маісеенкі, “напісаныя аўтарамі ў студэнцкія гады або тэматычна звязаныя з горадам юнацтва, з універсітэтам”. І. Штэйнер падаў гісторыю літаб’яднання “Крыніцы”, што некалькі дзесяцігоддзяў працавала пры кафедры.

У 1999 годзе пад рэдакцыяй І. Ф. Штэйнера быў выдадзены зборнiк крытычных артыкулаў «Душа прычалiцца крылом да неба…», дзе творчыя партрэты колішніх студэнтаў пададзены праз прызму бачання студэнтаў канца 1990-х гадоў.  У 2003 годзе, напярэдадні 75-гадавога юбілею Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта пад рэдакцыяй І. Ф. Штэйнера і І. А. Бароўскай падрыхтаваны зборнік “Універсітэт літаратурны. Універсітэт песенны”. А да 80-годдзя Гомельскага ўніверсітэта быў выдадзены зборнік “Alma mater universitatis” І. Штэйнера. “Alma mater universitatis” – не паўтарэнне папярэдніх выданняў, а новае пераасэнсаванне твораў выпускнікоў ГДУ, дапоўненае цікавымі ўспамінамі пра гады навучання, пачынаючы з успамінаў І. Шамякіна.

Кафедрай беларускай літаратуры пастаянна праводзяцца творчыя сустрэчы з пісьменнікамі, у тым ліку і з выпускнікамі ГДУ, якія заўсёды выклікаюць цікавасць у студэнтаў, спрыяюць захаванню творчай атмасферы.

Спадзяёмся, што літаратурны музей Гомельскага ўніверсітэта “Аlma mater” будзе спрыяць захаванню атмасферы творчасці і натхнення, выхаванню ў студэнтаў павагі да папярэднікаў,  гонару за сваю навучальную ўстанову.